در این متن قصد داریم ماده 149 قانون مالیاتهای مستقیم را بررسی کنیم. این ماده در باب مقررات مختلفه و در فصل هزینههای قابل قبول و استهلاک قرار دارد.
متن این ماده از این قرار است: «آن قسمت از داراییهای استهلاک پذیر که بر اثر به کارگیری یا گذشت زمان یا سایر عوامل و بدون توجه به تغییر قیمتها ارزش آن تقلیل مییابد و همچنین هزینههای تأسیس، قابل استهلاک بوده و هزینه استهلاک آنها جزء هزینههای قابل قبول مالیاتی تلقی میشود. مقررات مربوط به استهلاکهای داراییهای استهلاک پذیر شامل جداول استهلاکها و چگونگی اجرای آن با رعایت استانداردهای حسابداری توسط سازمان امور مالیاتی کشور تهیه میشود و ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی میرسد.»
درباره هزینههای قابل قبول در ماده 147 و 148 قانون مالیاتهای مستقیم بحث شد. هزینههای قابل قبول مالیاتی به طور کلی به هزینههایی گفته میشود که در فرآیند محاسبه مالیات یک شخص یا شرکت از درآمد کسر میشوند. یعنی، این هزینهها به عنوان هزینههای انجام شده برای کسب درآمد شناخته میشوند و مالیات بر آنها تعلق نمیگیرد.
بر اساس ماده 149، به قسمتی از داراییهای استهلاکپذیر گفته میشود که با استفاده کردن از آن، گذشت زمان یا عوامل دیگر، بدون توجه به تغییر قیمتها، از ارزش آن کاسته میشود. همچنین هزینههای تاسیس نیز قابل استهلاک است و هزینه استهلاک آنها، جزو هزینههای قابل قبول مالیاتی است. قوانین و مقررات مربوط به استهلاک داراییهای استهلاکپذیر، مانند جدول استهلاکها و نحوه اجرای آن با استفاده از استانداردهای حسابداری، توسط سازمان مالیاتی کشور تهیه میشود؛ پس از گذشت ۶ ماه از تاریخ تصویب، این مقررات مورد تایید و تصویب وزیر امور دارایی قرار میگیرد.
داراییهای با عمر بالا و مورداستفاده روال عملیات شرکت و مولد هستند و همچنین برای فروش مجدد استفاده نمیشوند. این داراییها بهطور عمده استهلاکپذیر بوده و شامل دو دسته داراییهای ثابت مشهود و نامشهود می شوند.
داراییهای ثابت مشهود داراییهای هستند که کارایی محسوس دارند و عملیاتی هستند و شامل داراییهایی مثل زمین، ماشینآلات و ساختمانها میشود. داراییهای ثابت مشهود، خود به سه دسته دیگر، داراییهای استهلاکپذیر، داراییهای استهلاک ناپذیر و داراییهای نقصانپذیر تقسیم میشوند.
داراییهای ثابت نامشهود به داراییهای گفته میشود که غیر جاری هستند و موجودیت محسوس ندارند. این نوع داراییها در عملیات جاری واحد تجاری به کار برده میشوند؛ مانند حق چاپ و حق اختراع.
داراییهای استهلاکپذیر، عمر اقتصادی محدود و مشخصی دارند و در مدت عمر برآورد شده مستهلک می شوند و تحلیل میروند. داراییهای استهلاک ناپذیر، داراییهای هستند که عمر آنها نامحدود است و با بهکارگیری آنها، مستهلک نمیشوند؛ مانند زمین. همچنین داراییهای نقصانپذیر، داراییهایی هستند که در اثر استخراج تمام شده و درنهایت به کالا یا موارد دیگر تبدیل می شوند؛ مانند معادن، جنگلها و ذخایر طبیعی. درواقع داراییهای نقصانپذیر در گروه جدایی بهعنوان ذخایر و معادن تقسیمبندی میشوند، بنابراین این نوع از داراییها عمر به نسبت طولانیتری دارند.
داراییهای نامشهود، طبق ماده ۱۴۹ قانون مالیات های مستقیم، داراییهایی هستند که شرایط زیر را دارند:
ماهیت پولی و عینی ندارند.
استفاده از آنها برای تولید یا عرضه کالا، ارائه خدمات به دیگران یا برای مقاصد اداری و تجاری صورت میگیرد.
محاسبه منابع اقتصادی آینده و معین کردن عمر مفید آنها کار سادهای نیست.
هدف از به کار بردن دارایی نامشهود طی بیش از یک دوره مالی، بهواسطه واحد تجاری تحصیل شده است.
استهلاک داراییهای نامشهود به دو روش میتواند صورت بگیرد: بها و ارزش دفتری دارایی بستانکار شود. بهصورت جداگانه در دفتر استهلاک انباشته مربوط به این دارایی ثبت شود.
طبق تبصره 1 این ماده، افزایش ارزش در اثر تجدید بررسی دارایی اشخاص حقوقی، با در نظر گرفتن استانداردهای حسابداری، شامل پرداختن مالیات و درآمد نیست، همچنین بهای استهلاک در اثر افزایش تجدید ارزیابی هم بهعنوان هزینه مالیاتی قابل قبول نخواهد بود. هنگام فروش یا تعویض دارایی تجدید ارزیابیشده، باقیمانده هزینه فروش و ارزش دفتری، بدون در نظر گرفتن تجدید ارزیابی در احتساب درآمد شامل مالیات، در نظر گرفته میشود.